İllüstrasyonlar genellikle yazılı metinlerde bahsi geçenleri somutlaştıran, açıklayan resimler ve desenlerdir. Bu sanatı icra edenlere illüstratör denir.
İllüstrasyonlar, yaratıcı emeğin bir ürünü olarak sanatçının fikri mülkiyeti olarak korunurlar.
Bu koruma, sanatçının eser üzerinde kontrol sahibi olmasını sağlar ve izinsiz kullanım, çoğaltma veya ticari sömürüye karşı koruma sağlar.
Ayrıca, sanatçıların özgün eserler üretmeye devam edebilmeleri için maddi ve manevi haklarını güvence altına alır.
İLLÜSTRASYONLARIN HUKUKİ NİTELİĞİ NEDİR?
İllüstrasyonlar hukuken “eser” niteliğindedir. Eserler “Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu” (FSEK) uyarınca korunurlar.
Hususiyet sahibi çizimler, resimler, illüstrasyonlar eser kategorisinde korunmakla birlikte “Sınai Mülkiyet Kanunu” (SMK) kapsamında tasarım olarak da korunabilirler.
Tasarım olarak korunabilmeleri için;
- Ayırt edicilik
- Yenilik
Kriterlerini karşılamaları gerekmektedir.
Ancak eser veya tasarım şartlarını taşımasa da emek verilerek üretilen illüstrasyonları korumanın bir yolu daha vardır.
Bu iki kategoriye de girmeyen illüstrasyonlar “Türk Ticaret Kanunu” (TTK) kapsamında haksız rekabet hükümlerine göre korunurlar.
İLLÜSTRASYONLAR NE ZAMAN “ESER” SAYILIRLAR?
Bir sanatın hukuken “eser” sayılabilmesi için aşağıdaki şartları sağlaması gerekir;
- Gerçek kişi tarafından yaratılması
- Fikri bir çaba sonucu oluşturulması
- Sahibinin hususiyetini taşıması
- Somutlaşması
- Kanun’da yer alan kategorilerden birine girmesi
HUSUSİYET NEDİR?
Hususiyet özgünlüktür denilebilir. Sanatçının sanatından tanınabiliyor olması gerekir. Özgün oluşturulan illüstrasyonlar, taklit olmayan illüstrasyonlar bu şartı sağlar.
SOMUTLAŞMA NEDİR?
Somutlaşma; eserin fikir aşamasında kalmaması ve eserin cisimleşmesi demektir. Bu cisimleşme kriteri bilgisayarda veya kanvasta iki boyutlu şekilde olabileceği gibi CD veya flash bellek içerisindeki bir yazılım olarak da olabilir.
Bu durumlarda da somutlaşma kriteri karşılanmış olur. Zihin içerisinden çıkıp dış dünyaya ulaşan tüm sanatlar somutlaşmış, cisimleşmiş kabul edilir.
KANUNDAKİ KATEGORİLERİN ÖNEMİ
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu bir sanatın eser olarak korunması için ilginç bir şart getirmiştir.
Bu şart ilgili sanat kategorisinin FSEK’te yer alması şartıdır. Yani bir sanat dalı FSEK’te yer almıyorsa hukuk bu sanatı korumayacaktır.
Sanatçılar arasında sanat olarak kabul edilse de FSEK’te yer almayan bir sanat dalı FSEK kapsamında korunmaz.
Şunu belirtmekte fayda var ki; böyle bir durumla karşılaşan sanatçı, icra ettiği sanatla üretilen eserlerin FSEK kapsamında sayılmayan bir sanat dalı olması, FSEK korumasından faydalanamasa da sanatı ile ürettiği eserlerin türüne göre SMK veya TTK korumalarından hala faydalanabilir.