İşçilik alacakları, bir iş sözleşmesi altında kişinin çalışması karşılığında ödenen ücret, tazminat, fazla mesai, kıdem tazminatı gibi alacaklardır.
İşçilik alacaklarının bazılarını talep edebilmek için iş sözleşmesinin feshi gerekirken bazıları da fesihle bağlı olmayıp her zaman talep edilebilmektedir.
İş Kanunu’nda işçilik alacakları; kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, ücret alacağı, yıllık izin ücreti alacağı, fazla mesai ücreti alacağı, hafta tatili ücreti alacağı, ulusal bayram ve genel tatil ücreti alacağı olarak sayılmaktadır.
4857 sayılı İş Kanununun 32. Maddesine göre ücret alacaklarında 5 yıllık zamanaşımı söz konusudur.
Bir iş sözleşmesine bağlı olan işçinin kanunda belirtilen sebepler sonucu iş sözleşmesinin sona ermesi durumunda işverenin işçiye ödemesi gereken bedele kıdem tazminatı denir.
Her işçi kıdem tazminatını talep edememektedir. Kıdem tazminatı talep edebilmek için öncelikle işçi aynı iş sözleşmesi altında en az bir yıl çalışmış olmalıdır.
Bunun yanında kıdem tazminatı almaya hak kazanılan hallerin oluşmuş olması da gerekir. Tazminata hak kazanılan haller şu şekildedir:
İş sözleşmesi bir yıldan daha fazla olan işçinin ölümü halinde kıdem tazminatını ölen işçinin eşi, çocukları veya diğer yasal mirasçıları talep edebilir.
İş davalarında zorunlu arabuluculuk söz konusudur. Bu bakımdan kıdem tazminatı ödemesini almak için dava açmadan önce arabuluculuk başvurususi şarttır. Anlaşma sağlanamaması halinde dava yoluna gidilebilmektedir. İşçilik alacaklarında görevli mahkeme ise iş mahkemeleridir.
Kıdem tazminatında da diğer işçi alacaklarında olduğu gibi zamanaşımı süresi 5 yıldır ve bu süre iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar.
İşe başlanılan tarihten itibaren çalışma hayatı süresince, son ödenen aylık brüt ücretin çalışma yılı ile çarpılmasıyla hesaplanır (Çalışılan yıl x maaş). Bir yıldan artan süreler için de aynı oran uygulanır. Şayet iş sözleşmesine bir deneme süresi koyulmuşsa bu süre de hesaplamaya dahil edilir.
İş Kanunu’na göre belirsiz süreli şekilde yapılan bir iş sözleşmesinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir.
İş sözleşmesi;
Kanunda belirtilen bu bildirim sürelerine uymayarak iş sözleşmesini fesheden işverene karşı işçinin ihbar tazminatı hakkı doğar.
Kısaca belirsiz süreli iş sözleşmelerinde işverenin kanunda belirtilmiş sürelere uymadan ve iş sözleşmesini haklı bir neden olmadan feshetmesi durumunda talep edilebilecek tazminata ‘ihbar tazminatı’ denir. İhbar tazminatını talep edebilmek için başkaca bir şart aranmaz.
İhbar tazminatı da diğer işçi alacaklarında oluğu gibi 5 yıllık zamanaşımı süresine tabidir. Bu süre iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar.
İşçinin yaptığı işin karşılığı olarak işveren tarafından ödenen para ücrettir. İşçi hak etmiş olduğu ücreti iş sözleşmesi sona erse dahi talep edebilir.
Ücret alacağı, alacağın ödenebilir hale gelmesinden itibaren 5 yıl içinde talep edilebilir.
Yıllık izin işçiye kanunen tanınmış bir haktır. Varsa deneme süresi de dahil olmak üzere işçinin işe başladığı günden itibaren en az 1 yıl çalışmış olması halinde işçiye yıllık ücretli izin verilir.
İş kanunu tarafından işçiye verilecek yıllık izin süresi;
şeklinde belirlenmiştir.
işçinin yıllık izin süresi içerisinde işveren tarafından çalıştırılması halinde işçinin yıllık izin ücret alacağı hakkı doğar. İş sözleşmesini fesheden taraf önemli olmaksızın fesihle birlikte bu alacak talep edilebilir hale gelir.
Diğer işçi alacaklarında olduğu gibi yıllık izin ücret alacağının talep edilebileceği süre 5 yıldır.
Fazla çalışma ücreti İş Kanununun 41. Maddesinde düzenlenmektedir. Buna göre haftalık kırk beş saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilmektedir.
Fazla çalışma ücretini hesaplarken her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma süresinin saatlik ücretinin yüzde elli yükseltilmesiyle hesaplanır.
Fazla çalışma ücreti ne zamana kadar talep edilebilir?
Fazla çalışma ücreti alacağı için zamanaşımı süresi 5 yıldır.
İşçilere belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşuluyla yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme verilir. Bu dinlenme hafta tatilidir. Bu tatilde çalıştırılması halinde işçi ek olarak günlük alacağı ücretin 1.5 katı daha ücrete hak kazanır. Sonuç olarak hafta tatilinde çalışan işçinin o gün için alması gereken ücret 2,5 günlük çalışma ücretidir.
Hafta tatili ücreti alacağının doğduğu tarihten itibaren 5 yıl içerisinde talep edilebilir.
Ulusal bayram ve genel tatil günleri, milli ve dini bayramlar ve yılbaşı günü olarak sayılmaktadır.
İş Kanunu madde 47 uyarınca ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmış olan işçi çalıştığı genel tatil günü için günlük çalışmasının karşılığı olan ücretin iki katı ücret almaya hak kazanır.
Genel tatil ücreti alacağı, işçinin ücreti almaya hak kazandığı tarihten itibaren 5 yıldır.